اقدامات و سیاست‌هایی که برای به حداقل رساندن تاثیرات منفی ناشی از حمل‌ونقل، انبارداری و سایر فعالیت‌های لجستیکی بر محیط زیست اتخاذ می‌شود را لجستیک سبز یا اکولجستیک می‌گویند. هدف این سیاست‌ها، ایجاد ارزشی پایدار است که کارایی اقتصادی و محیط زیست را متعادل می‌کند درحالی که رویکرد سنتی به لجستیک، پایداری محیط زیست را در فرایند تصمیم‌گیری به حاشیه می راند.
درواقع، هدف لجستیک سبز ایجاد تعادل در اکولوژی و اقتصاد است و تحقق این هدف، مستلزم تلاش برای به حداقل رساندن ردپای کربن در محیط زیست و در عین حال، حفظ بالاترین استانداردهای کیفیت است.
پایبندی به توافقنامه آب و هوای پاریس و اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد،کاهش مصرف انرژی را به دلیل آلاینده‌هایی که در محیط زیست از خود به جا می‌گذارد به اولویت اصلی همه صنایع تبدیل کرده است. سازمان‌ها همچنین تلاش می‌کنند که با تغییر شیوه استفاده از منابع خود، مانند استفاده مجدد از ظروف، بسته‌بندی قابل بازیافت، استفاده کارآمدتر از ظرفیت عملیات حمل و نقل و ... آلودگی آب، خاک، هوا و آلودگی‌های صوتی را کاهش دهند.
نتایج تحقیقات IBM Research Insights حاکی از آن است که 57 درصد مصرف‌کنندگان حاضرند برای کاهش آلودگی‌های محیط زیست، عادت‌های تجارت الکترونیکی خود را تغییر دهند. شرکت‌ها نیز به نوبه خود، زنجیره تأمین و سیستم‌های لجستیک خود را بر مبنای این هدف تنظیم می‌کنند. این انتقال به آرامی اتفاق می‌افتد، زیرا مدیران برای پایداری در فعالیت‌های سازمان خود، اولویت بالاتری را درنظر می‌گیرند.
نتایج حاصل از یک نظرسنجی نشان داده است که فقط 10 درصد از مدیران شرکت‌‌کننده در این نظرسنجی اعلام کرده‌اند که کسب و کار خود را در راستای کاهش اثرات منفی بر محیط زیست متمایز می‌کنند و قصد دارند سهم بیشتری از بازار را بر اساس داشتن سازگارترین خدمات با محیط زیست به دست آورند. با این حال، زمانی که فناوری مناسب و استراتژی‌های زنجیره تأمین پیاده‌سازی شوند، این راه‌حل‌ها می‌توانند هزینه ارائه خدمت را کاهش دهند و همزمان تصویر برند را تقویت کنند. این امر به ویژه درباره آخرین مرحله لجستیکی از فرایند تحویل بسته به مشتری نهایی (Last Mile Delivery) صادق است، جایی که خرده‌فروشان و شرکت‌های لجستیکی می‌توانند همزمان انتشار کربن و هزینه‌های سربار را کاهش دهند.
اهداف لجستیک سبز
- اندازه‌گیری ردپای کربن در عملیات لجستیک؛ یکی از متداول‌ترین روش‌ها برای محاسبه مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانه‌ای استاندارد بین المللی UNE-EN16258:2013 است.
- کاهش آلودگی هوا، خاک، آب و آلودگی صوتی با تجزیه و تحلیل تأثیر هر فعالیت لجستیکی، به ویژه موارد مربوط به حمل و نقل.
- استفاده بهینه از تجهیزات با استفاده مجدد و بازیافت شیوه‌های بسته‌بندی
- گسترش پایداری در زنجیره تأمین: اکو لجستیک با طراحی محصولات و بسته‌بندی آنها شکل می‌گیرد و هر دو باید طوری طراحی شوند که اثرات زیست محیطی خود را به حداقل برسانند.
چرا لجستیک سبز؟
صنعت حمل و نقل تاثیر عمده‌ای بر انتشار گازهای گلخانه‌ای دارد و با سهمی نزدیک به 28 درصد، نخستین عامل انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایالات متحده است. طبق بررسی WEF ، با افزایش خریدهای آنلاین و متعاقباً افزایش Last Mile Delivery، انتظار می‌رود این سهم به 30 درصد افزایش یابد.
زنجیره‌‌های تأمین خرده‌فروشی، بزرگ‌ترین مشارکت‌کنندگان صنعت لجستیک در انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند و به خصوص پس از ظهور پاندمی کرونا تاثیرگذاری بیشتری پیدا کردند؛ زیرا تجارت الکترونیک افزایش چشمگیری پیدا کرد، میزان ارسال بسته افزایش یافت و حمل و نقل از ظرفیت بسیاری از ارائه دهندگان خدمات لجستیک فراتر رفت.
این آمار هشداردهنده باعث شده است که همه بازیگران حوزه لجستیک، از جمله خرده‌فروشان، فعالان صنعت حمل‌ونقل و مصرف‌کنندگان، به اهمیت اتخاذ استراتژی برای تحقق لجستیک سبز در زنجیره تأمین خود پی ببرند.
دلایل قانع‌کننده‌ای برای حرکت به سمت لجستیک سبز وجود دارد؛ از جمله:
- سیاست‌های لجستیک سبز نشان دهنده یک مزیت استراتژیک نسبت به رقبا است. این سیاست‌ها نه تنها ارزش تجاری برندها را دوباره ارزیابی و متمایز می‌کنند، بلکه سازمان را برای آینده آماده می‌کنند.
- صرفه‌جویی در انرژی، یک استراتژی موثر برای مقابله با افزایش هزینه‌های عرضه است.
- سیاست‌های لجستیک سبز اطمینان حاصل می‌کنند که یک شرکت برای پیروی از مقررات زیست محیطی آماده است.
تاثیر فناوری بر لجستیک سبز
تکنولوژی، قدرتمندترین ابزار انسان برای بهبود کارایی صنعتی و کاهش انتشار کربن بوده و لجستیک سبز نیز از این قاعده مستثنی نیست. فناوری در یک دهه گذشته، بخش لجستیک را به سمت بهتر شدن تغییر داده است، اما تحول بزرگتری پیش روی ما وجود دارد.
برای مثال، فناوری‌های مسیریابی به وسایل نقلیه کمک می‌کنند تا برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی، کوتاه‌ترین و کم تراکم‌ترین مسیر را طی کنند. به همین ترتیب، برنامه‌ریزی سه بعدی بار کامیون می‌تواند تعداد سفرهای خالی کامیون‌ها را کاهش دهد. برای مثال، TIMOCOM، یک شرکت لجستیکی مستقر در آلمان، به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا ظرفیت خالی و رایگان کامیون‌ها را شناسایی کرده و با سپردن بارهای خود به آنها، از طی کردن مسیرها با ظرفیت خالی و اثرات زیست‌محیطی ترددهای اضافه جلوگیری کنند.
فناوری‌های بلاک‌چین که در حال تغییر شیوه انجام معاملات تجاری هستند نیز یک فرصت در حال ظهور برای لجستیک سبز و زنجیره تأمین پایدار به‌شمار می‌روند. به لطف بینش و شفافیت بالایی که فناوری بلاک‌چین فراهم می‌کند، سازمان‌ها نیازمند زمان کمتری برای بهینه‌سازی عملیات لجستیک خود خواهند بود.
هزینه‌های بی‌توجهی به لجستیک سبز
خرده فروشان و فعالان لجستیکی که به محیط زیست توجه نمی‌کنند در سال‌های آینده از دیگران عقب خواهند ماند.
این یک تلاش مشترک میان شرکت‌ها و ارائه‌دهندگان خدمات لجستیک است که با هم تلاش می‌کنند تا انتشار کربن در محیط‌زیست را کاهش دهند و بنابراین یک موقعیت منحصر به فرد برای به دست آوردن مشتریان جدید دارند. نه تنها مصرف‌کنندگان به دنبال راه‌هایی برای به حداقل رساندن تأثیرات زیست‌محیطی خود هستند، بلکه بسیاری مایلند برای محصولات سبز هزینه بیشتری پرداخت کنند. بنابراین، شرکتی که استراتژی برای لجستیک سبز نداشته باشد در یک نقطه ضعف اساسی قرار خواهد گرفت.
با مدیریت صحیح زنجیره تامین، لجستیک سبز اساساً فرآیندهای کارآمدتری را ایجاد می‌کند که مصرف انرژی را کاهش داده و در بلندمدت می‌تواند سود را افزایش دهد. این موضوع را می‌توان در مسیرهای تحویل مشاهده کرد.
چالش‌های پیش روی لجستیک سبز
امروزه، بسیاری از سازمان‌ها در اجرای سیاست‌های زیست محیطی در حوزه لجستیک با موانع قابل توجهی مواجه هستند. از جمله:
- وابستگی به سوخت‌های فسیلی، به ویژه در حمل‌و قل: متأسفانه هنوز راه‌حل‌های موثر و مقرون به صرفه برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی در حمل‌ونقل کالا پیدا نشده است.
- تاثیر لست مایل دلیوری بر ترافیک شهری: به طور خاص، تحویل سفارش‌های تجارت الکترونیکی، تعداد وسایل نقلیه تحویل‌دهنده بسته را در شهرهای بزرگ به شدت افزایش داده است.
- نبود زیرساخت: مقامات محلی در حال تنظیم محدودیت‌های انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند. با این حال، برای ایجاد تسهیلات جدید که نیازهای دست‌اندرکاران فعالیت‌های لجستیکی را برآورده می‌کند، به یک توافق بین بخشی نیاز است.
- نامرئی بودن لجستیک برای مصرف کنندگان: به طور کلی، برای مشتری، بخش لجستیک جزئی نامرئی است. هنگامی که مشتری تقاضای تحویل 24 ساعته کالای خود را دارد، این درخواست مانع از تجمیع بارها و یا استفاده حداکثری از جریان حمل‌ونقل می‌شود و به این ترتیب، اعمال سیاست‌های لجستیک سبز دشوار می‌شود. علاوه بر این، هزینه‌های لجستیکی، اغلب یا در فاکتورها ذکر نمی‌شود و یا بسیار ناچیز محسوب می‌شوند.؛ بنابراین انگیزه سرمایه‌گذاری در پایداری زیست‌محیطی کاهش می‌‍‌‌‌یابد.
علی‌رغم همه چالش‌هایی که مطرح شد، انطباق لجستیک سبز با یک استراتژی تجاری مناسب، به شرکت‌ها کمک می‌کند تا از جهت‌های مختلف، از رقبای خود جلوتر باشند. از آنجا که مقررات زیست محیطی در همه نقاط جهان روزبه‌روز سخت‌گیرانه‌تر می‌شود، حفظ ارزش‌های سبز، برندها را متمایز می‌کند، اعتبار آنها را افزایش می‌دهد و در عین حال، دنیا را برای آینده آماده می‌کند؛ آینده‌ای که بدون شک باید سبز باشد.