از قرن‌ها پیش ارسال بار و کالا جزء نیازهای اساسی انسان‌ها بوده است. رفته رفته و با پیشرفت تکنولوژی و وسایل نقلیه، روند ارسال یک کالا چه از لحاظ ابزارهای مورد استفاده و چه از لحاظ سرعت، دچار تغییر شد. این تغییر همچنان هم ادامه دارد چراکه تکنولوژی از پیشرفت سیر نمی‌شود.
در این مقاله سعی داریم فناوری‌های جدیدی که در دنیا ظهور پیدا کرده‌اند و می‌توانند در صنعت پست هم عرض اندام کنند را مورد بررسی قرار دهیم.
اگر بخواهیم صنعت پست را در ساده‌ترین شکل ممکن شرح دهیم، باید از مرحله تحویل بسته پستی شروع کرده و پس از آن به تحلیل مرسولات و اینکه هر یک دارای چه ویژگی‌هایی هستند و باید شامل چه نوع مراقبت‌هایی باشند برسیم؛ سپس با انتخاب شیوه ارسال، ادامه داده و درنهایت فرایند ارسال را با تحویل دادن مرسوله به مشتری به پایان برسانیم.
در واقع پروسه ذکر شده را می‌توان عمومی‌ترین مانیفست مقوله پست در سراسر جهان، از بدو تاسیس این صنعت به‌حساب آورد.
امروزه آنچه بیش از هر چیز دیگری اهمیت دارد، قدمت این صنعت و ضرورت وجود آن نیست؛ (درحالی‌که این دو مسئله به خودی خود مهم هستند) بلکه استفاده از فناوری‌های موجود در حوزه دیجیتال در هریک از مراحل تحویل گرفتن، تحلیل بار و مسیر، ارسال مطمئن و ایمن و در نهایت تحویل دادن امانت مشتری توسط پست است که به موردی جداناپذیر در این حوزه تبدیل شده است.
این سخن را بارها شنیده‌ایم که عصر ما، عصر تکنولوژی است و در واقع تکنولوژی‌های روز دنیا برای ساده کردن شرایط کار و زندگی و همچنین راحتی بشر به‌وجود آمده‌اند.
در حوزه پست و حملونقل، تکنولوژی بیش از هر زمان دیگری نقشی تعیین‌کننده ایفا می‌کند. به‌صورت‌کلی تصور پیشبرد اهداف صنایع مختلف، بدون نظر گرفتن نقش تکنولوژی در آنها ممکن نیست. به‌علاوه اینکه، دنیای امروز دنیای رقابت نیز بوده و تعداد سفارش‌های هر سال و هر دهه نسبت به سال و دهه گذشته، با سرعت و نرخ بالایی در حال افزایش است.
در چنین فضایی، هر یک از شرکت‌های حاضر در عرصه پست و کارگو، همواره در صدد تکامل و به‌روز نگاه داشتن خود در عرصه رقابت هستند و کمپانی‌های عرضه‌کننده تکنولوژی نیز، هرساله با انواع طرح و ایده به سراغ شرکت‌های پستی می‌روند.
در ادامه این مقاله به معرفی و بررسی برخی از کاربردی‌ترین فناوری‌های مورد استفاده در صنعت پست و ضرورت استفاده از آنها خواهیم پرداخت.
کاربردی‌ترین فناوری‌های صنعت پست
تکنولوژی‌های مورد‌استفاده در مرحله تحویل کالا و مرسولات به پست، نه‌تنها در صنعت پست، بلکه در هر صنعت و حوزه دیگری، تکنولوژی، بوروکراسی و کاغذبازی را منسوخ کرده است! ثبت دستی اطلاعات و درج آن در اسناد و مدارک مختلف و پاسخ‌گویی تلفنی به مشتریان برای اطلاع‌رسانی آنها از وضعیت مرسوله، همگی مراحلی را تشکیل می‌دادند که امروزه به تاریخ پیوسته‌اند!
تمامی اطلاعات کالا، اعم از اینکه از چه جنسی و با چه ابعادی بوده و از چه میزان حساسیتی برخوردار هستند، در لحظه تحویل بررسی شده و ثبت می‌شوند؛ در ادامه فاز بسته‌بندی ایمن کالا و آماده کردن آن برای ارسال آغاز می‌شود.
بااینوجود، استفاده از بانک اطلاعاتی و میزان اطلاعات درج شده مربوط به هر محموله و همچنین استفاده از فناوری کارآمدی مثل GPS که می‌تواند در هر لحظه وضعیت کالای ارسالی را رصد کند، حتی برای جلوگیری از شکایت‌ها و سوءاستفاده برخی از مشتریان در سال‌های بعد نیز بسیار کارآمد است. باتوجهبه افزایش حجم مرسولات در سراسر جهان، وجود بانک اطلاعاتی با data base مورد اطمینان، ضروری است. با استفاده از این بستر، اطلاعات یک بسته از لحظه تحویل به پست و تا لحظه تحویل به مشتری در مقصد، قابل رهگیری و تحلیل است.
در ادامه به برخی از فناوری‌های روز دنیا که در هریک از این مسیرها مورد استفاده قرار می‌گیرند خواهیم پرداخت.
GPS یا ابزار ردیابی
این فناوری ابتدا با کاربرد نظامی و به‌منظور ردیابی ادوات و تسلیحات مورد استفاده در ارتش ایالات متحده به‌وجود آمد؛ اما در مدت زمان کوتاهی جای خود را در انواع صنایع باز کرد.
بعد از افزایش سوانح هوایی و عدم کنترل کامل بر ترافیک هواپیماهای مسافربری و باربری در حریم هوایی کشورهای مختلف، وزارت دفاع آمریکا و اتحادیه‌های مختلف مربوط به صنایع هوایی و خطوط هوایی، تصمیم گرفتند تا استفاده از GPS را در ناوگان هواپیمایی کشورهای مختلف به شکل قانون در آورند.
این موضوع کمک شایانی به رصد هواپیماها و جلوگیری از مواردی مانند اخاذی از طریق هواپیماربایی داشت. پس از این تجربه موفق، استقبال از به‌کارگیری GPS در انواع وسایل نقلیه افزایش پیدا کرد، به‌طوری‌که شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پستی نیز بر آن شدند تا از این فناوری برای رصد لحظه به لحظه ناوگان خود، اعم از هواپیماها، کشتی‌ها، کامییون‌ها و کامیونت‌ها استفاده کنند.
باتوجهبه اتصال زنجیره‌های اطلاعات در دنیای دیجیتال با GPS ، ردیابی و حصول اطمینان از مرسولاتی که اطلاعات آنها در پایگاه داده ثبت شده، به‌راحتی امکان‌پذیر است. با الگوبرداری از GPS، فناوری جدیدی به‌وجود آمده که اساس کارایی آن مشابه GPS است و E-CMRنام دارد.
E-CMR از طریق اپلیکیشن نصب شده روی تلفن همراه رانندگان، تمامی اطلاعات جاده‌ای و جوی مورد نیاز را در اختیار آنها می‌دهد.
همچنین درحال‌حاضر، در صنعت پست و کارگو کشورهای پیشرو، فناوری دیگری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد که امکان تبادل اطلاعات کامیون، وضعیت راننده و بار را با مشتریان و دیگر سهام‌داران شرکت، فراهم می‌کند. این فناوری TransSmar WebTrans است که باعث می‌شود فرایند حمل در ایمن‌ترین و به‌موقع‌ترین شکل خود انجام شود.
بررسی تکنولوژی‌های به‌کاررفته در ارسال‌های زمینی
فناوری ضد برخورد
ایمنی یکی از مهم‌ترین فاکتورهایی است که هم شرکت‌های پستی و هم مشتریان، تاکید فراوانی بر آن دارند؛ ازاین‌رو، برای بالابردن ایمنی و همچنین برای بالابردن امنیت جان رانندگان و البته حفاظت از سلامت فیزیکی کامل بار مشتریان، از فناوری ضدبرخورد در کامیون‌ها، وانت‌ها و کامیونت‌هایی که در ناوگان حملونقل زمینی مورد استفاده قرار می‌گیرند، به‌کار برده می‌شود.
با استفاده از این تکنولوژی، درصد بروز سانحه یا تصادف به‌طور معجره‌آسایی کاهش پیدا می‌کند. از فناوری‌های زیرمجموعه تکنولوژی ضدبرخورد می‌توان به تعبیه دوربین‌ها و سنسورهای ۳۶۰ درجه و ترمز خودکار اشاره کرد که راننده را در مواجهه با دیدن نقاط کور وسیله نقلیه خود و مواردی مثل خواب‌آلودگی که باعث بسیاری از تصادفات جاده‌ای است، یاری می‌دهد.
ناوگان زمینی برقی و خودران
وجود کامیون‌هایی که به‌جای سوخت فسیلی از باتری و نیروی الکتریسیته استفاده می‌کنند، باتوجهبه اخباری که هر روزه از وسایل نقلیه هیبریدی به دنیا مخابره می‌شود، امروز یک موضوع قابل درک است، ولی شاید هنوز در باور بسیاری افراد نگنجد که کامیون‌هایی بدون دخالت راننده و به‌صورت خودران در جاده‌ها تردد کنند!
چنین وسایل نقلیه‌ای که به رانندگان کمک می‌کنند در مسیرهای طولانی و بدون توقف کردن، به استراحت بپردازند درحال‌حاضر در استرالیا، پس از طی کردن مراحل آزمایشی، در حال تردد هستند! همچنین ایالت متحده نیز قصد دارد شمار کامیون‌ها و خودروهای باربر خودران را افزایش دهد.
این تکنولوژی با کمک گرفتن از موتورهای هیبریدی که سهم به‌سزایی در بهبود کیفیت هوا دارند، باعث شده تا ایالت متحده اعلام کند که تا سال 2030، 15 درصد از کل ترددهای جاده‌ای شرکت‌های پستی، توسط خودروهایی با سوخت پاک و دارای فناوری خودران صورت خواهد گرفت!
البته همگی می‌دانیم که قرار نیست تا سال‌ها شاهد حضور چنین خودروهایی در کشور خودمان باشیم، اما ازآنجایی‌که معمولا در حرکت به‌سمت تکنولوژی جزء اولین رتبه‌های رده‌بندی جهانی هستیم، این امکان وجود دارد که در آینده نزدیک، چنین فناوری به‌روز و مدرنی توسط بخش خصوصی، در ایران نیز مورد استفاده قرار بگیرد.
فناوری مبتنی بر فضای ابری یا Cloud
فضای ابری به‌طورکلی به فضایی گفته می‌شود که افراد حاضر در آن به اطلاعاتی مشترک دسترسی داشته و امکان در اختیار گذاشتن اطلاعات مفید را برای یکدیگر دارند. ضمن اینکه این فضا نمونه پیشرفته و مفهومی گسترده‌تر با عنوان پایگاه داده است.
با دسترسی به چنین فضایی، رانندگان این امکان را دارند تا تصادفات جاده‌ای، وجود ترافیک پیش‌بینی نشده، وجود ایست بازرسی، محدویت سرعت، تغییرات جوی و بروز حوادث غیرمترقبه را در بستری سریع و امن، به یکدیگر اطلاع دهند.
این فناوری، هم ایمنی و سلامت رانندگان و هم امنیت محموله‌هایی که رانندگان با خود حمل می‌کنند را هدف قرار داده است. هریک از فناوری‌های ذکر شده که در ناوگان حملونقل زمینی مورد استفاده قرار می‌گیرند، هزینه‌های خاص خود را روی دست شرکت‌های پستی می‌گذارند؛ اما بدون شک، با وجود جو رقابتی شدیدی که میان ارائه‌دهندگان تکنولوژی وجود دارد، کیفیت خدمات و تسهیلاتی که در هر مقطع ارائه می‌شود، هزینه‌های جاری را به موردی کم اهمیت تبدیل می‌کند.
همچنین آنچه بیشتر اهمیت دارد، وجود سرعت در حملونقل باتوجهبه حفظ ایمنی و سلامت فیزیکی افراد و بار است که شرکت‌های پستی هرساله بخش اعظمی از بودجه ارتقاء فعالیت‌های خود را به این موارد اختصاص می‌دهند.
اما با وجود فناوری‌های کارآمد در ارسال به روش‌های دریایی و هوایی و باتوجهبه نرخ روزافزون استفاده از تکنولوژی‌های هوشمند، هنوز صنایع حملونقل و صنعت مهمی مثل پست، در بسیاری از کشورهای دنیا، به‌ویژه کشورهای جهان سوم، درگیر کاغذبازی هستند و ناوگان خود را به ابزارهای کارآمد دیجیتال تجهیز نکرده‌اند.
این امر در کشتیرانی و حملونقل دریایی نمود بیشتری دارد. بااینوجود کشتیرانی و داد و ستد از راه دریا از قدیمی‌ترین نمودهای تمدن‌های بشری است که تا امروز نیز با قدرت به فعالیت می‌پردازد.
بیشتر فناوری‌هایی که در مسیرهای زمینی استفاده می‌شوند، می‌توانند در حمل‌ونقل‌های دریایی و آبی نیز به‌کار برده شوند؛ بااین‌حال فرهنگ و روحیه حاکم بر افرادی‌که معبر و مسیر خود را از میان آب‌های فراخ و گسترده انتخاب می‌کنند، به‌خصوص در کشورهایی که هنوز سنت عاملی تعیین کننده در باورها است، باعث شده تا روی خوشی به تکنولوژی نشان داده نشود.
البته خوشبختانه این امر بیشتر نمود محلی داشته و در سطح کلان، بیشتر کشورهایی که داد و ستد دریایی را قانونی و در چارچوب کسبوکارهای ثبت شده قرار داده‌اند، در این فکر هستند تا هرچه بیشتر از چنین فناوری‌هایی استفاده کنند. پس شاید به‌همین‌دلیل است که هزینه‌ای که برای دیجیتالی شدن حملونقل دریایی در دنیا پرداخت شده، از یک دهه قبل تا سال 2023 به 3/2 تریلیون دلار رسیده است؛ بااین‌حال این انتظار می‌رود که در سال‌ها و دهه‌های آینده، شاهد رشد این رقم حتی به‌طور تصاعدی باشیم!
در اثبات ضرورت استفاده از تکنولوژی دیجتال در حملونقل دریایی از دیرباز، همین‌بس که هرجا مرسوله‌ای آماده ارسال باشد، افرادی هم هستند که چشم در سرقت آن داشته باشند! این افراد بر روی زمین و گه‌گاه در ارتفاعات و در هوا هم حضور دارند!! اما عمده فعالیت آنها دریا و آب‌های آزاد است.
چشم‌انداز ده ساله صنعت پست در ایران
احتمالا تا کنون نام دزدان دریایی سومالیایی را شنیده‌اید! این افراد دزدی دریایی را کسب‌وکار خود می‌دانند، اما در آب‌های آزاد، اینها تنها افرادی نیستند که اقدام به دست درازی و سرقت از کشتی‌ها می‌کنند! پس وجود فناوری دیجیتال در ارسال محموله‌های مشتریان از طریق دریا، بیش از هر بستر و مسیر دیگری ضروری است.
همچنین تغییرات جوی در دریا و اقیانوس شدیدتر از خشکی بوده و مقابله با آن، ازجمله تغییر مسیر و عدم ورود به حریم آبی کشوری دیگر، به شدت نیازمند استفاده از تکنولوژی‌های هوشمندی مثل GPS، نرم‌افزارهای حاوی الگوریتم‌های تحلیلی آب و هوا و همچنین سنسورها و هشداردهنده‌های سلامت کالاها و کانتینرها است.
امروز تنظیم زمان‌بندی دقیق با درنظرگرفتن اتفاقات فورس ماژور که بیشتر شامل تغییرات شدید جوی می‌شود نیز نیازمند استفاده از تکنولوژی‌هایی است که انصافا شرایط را برای ارسال منظم و ایمن هر نوع مرسوله‌ای فراهم کرده است. این فناوری‌ها به‌طور کلی شامل موارد زیر می‌شوند:
- فناوری بلاک‌چِین (Blockchain) که معمولا در ذهن افراد مفهومی پیچیده دارد ولی از دید بیزینسی بسیار حائز اهمیت و درعین‌حال ساده و الزامی است. بلاکچین به زنجیره متصل به‌هم تراکنش‌ها در فضای ایمن و حافظت شده تاکید دارد و به‌همین‌دلیل، هزینه‌ها را از حالت فیزیکی به حالت دیجیتال در می‌آورد و امنیت دادهای و مالی را در تجارت بین‌الملل تامین می‌کند.
- هوش مصنوعی که درحال‌حاضر در ذهن برخی تصویری مددرسان و تسهیل‌کننده در بسیاری از امور داشته و در ذهن برخی دیگر از افراد تصویری ترسناک از خود نشان داده است! با استفاده از هوش مصنوعی می‌توان مواردی از قبیل بهینه کردن فضای کانتینر برای درج محموله، تعیین مسیر مناسب و پیش‌بینی خطرها و اتفاق‌های احتمالی را ترسیم و به مرحله اجرا درآورد .
- سیستم هوشمند مدیریت انتقال یا TMS که شامل تمام مواردی است که تا اینجای بحث در موردشان سخن به میان آمد! هرآنچه برای انتقال سریع و ایمن یک محموله از نقطه مبدا تا نقطه مقصد مورد نیاز است و باید مورد استفاده قرار گیرد در این سیستم یکپارچه قرار می‌گیرد.
- اتوماسیون و رباتیک؛ کاربرد این دو مقوله در بسیاری از صنایع قدمتی چند دهه‌ای دارد و صنعت پست و کارگو نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ اتوماسیون به حذف بوروکراسی منجر شده و استفاده از نیروی هوشمند رباتیک باعث می‌شود فعالیت‌هایی که تاکنون باید به‌وسیله نیروی انسانی صورت می‌گرفت و به‌دلیل سختی زیاد، هزینه‌هایی بالایی هم داشت، توسط ربات انجام شود و به‌دنبال آن سرعت فعالیت نیز افزایش پیدا کند.
- اتصال به فضای اطلاعات ابری و پایگاه داده بزرگ؛ نه‌تنها این مورد بلکه باقی مواردی که یک‌به‌یک در مورد آنها توضیح داده شد، بخشی از یک موضوع بزرگ را تشکیل می‌دهند که همگی به افزایش سرعت و امنیت خدمات پستی کمک فراوانی می‌کنند. با استفاده از فضای ابری، ایجاد ارتباط بین اجزا، دسترسی به اطلاعات طبقه‌بندی شده و اخذ و تحلیل داده‌های آماری بسیار ساده خواهد شد.
مواردی که ذکر شد، نه‌تنها در مسیرهای دریایی و هوایی، بلکه در مسیرهای زمینی هم کاربرد فراوان دارند و خواه‌ناخواه، خدمات پستی با در نظر گرفتن و استفاده از تک‌تک این فناوری‌ها ارائه خواهند شد و شرکت‌های پستی چاره‌ای جز انطابق خود با این تکنولوژی‌های هوشمند نخواهند داشت، چراکه مشتریان و نیازهای آنها روزبه‌روز هوشمندتر می‌شوند.
کلام آخر
دنیا در حال تغییر است و ما نیز باید خودمان را آماده این تغییرات کنیم. در این مقاله سعی کردیم جذاب‌ترین تکنولوژی‌هایی که می‌توانند صنعت پست و حمل و نقل را دستخوش تغییر کنند مورد بررسی قرار دهیم؛ از ابزارهای ردیابی تا فناوری‌های جدیدی مانند اتومبیل‌های خودران و فضای ابری و بلاک چین؛ که هر کدام‌شان به‌تنهایی اتفاقات بزرگی را می‌توانند رقم بزنند.
شما به ما بگویید!
حالا نوبت شماست که به ما بگویید فکر می‌کنید چه زمانی از این فناوری‌ها در صنعت پست ایران استفاده خواهد شد؟ آیا اصلا آنها را به این زودی‌ها خواهیم دید؟ چه تکنولوژی‌هایی وجود دارد که فکر می‌کنید قابل استفاده در صنعت حمل و نقل و پست هستند و در این مقاله به آنها اشاره نشده است؟ نظرات ارزشمند خود را با ما در میان بگذارید.